Towary

Rynek towarowy i giełdy towarowe

 

Towary są bardzo istotną częścią rynku – nie może być inaczej, w końcu są niezwykle ważne dla światowej gospodarki i każdego kraju z osobna. Bez dostaw surowców gospodarka kraju nie jest w stanie wyprodukować praktycznie żadnych towarów. Mają one także niebagatelny wpływ na ceny końcowych dóbr konsumpcyjnych – droższe surowce oznaczają wyższe koszty produkcji, wyższe koszty produkcji powodują podniesienie ceny sprzedaży u producenta, co z kolei skutkuje wyższymi cenami hurtowymi, a następnie detalicznymi. To oznacza, że niskie ceny surowców prowadzą do bardzo niskiej inflacji, a nawet szkodliwej dla gospodarki deflacji, a wysokie ceny surowców mogą być zapalnikiem wybuchu super a nawet hiperinflacji.

 

Część krajów swoje surowce sprzedaje – są to tak zwane kraje eksportowe, na przykład Australia, Brazylia, Kanada, Rosja czy RPA, a inne kraje większość surowców importuje – są to zarówno kraje bardzo małe, które nie posiadają zbyt wielu złóż lub posiadają ich niewiele, jak i kraje ogromne, których wewnętrzne wydobycie surowców nie jest w stanie sprostać rozwojowi gospodarki – takim krajem są przede wszystkim Chiny. Wahania cen surowców prowadzą do poważnych zawirowań na innych rynkach finansowych i mają istotny wpływ na kondycje gospodarek – zarówno tych, które surowce eksportują, jak i tych, które surowce importują. Kraje, które eksportują surowce wykazują lepszą kondycję finansową kiedy surowce są drogie – wówczas więcej one zarabiają, a gospodarki, które surowce importują, na przykład Polska, wykazują wzrost gospodarczy wtedy gdy surowce są tanie.

 

Giełdy towarowe i ich historia

 

Rynek towarowy ma zdecydowanie najdłuższą historię spośród wszystkich rynków. Handel towarami odbywał się bowiem na długo przed pojawieniem się walut, nie wspominając o tak nowoczesnych papierach wartościowych jak akcje czy obligacje, które mają „zaledwie” kilkaset lat – handel towarami miał miejsce już w starożytności, a najstarsza spółka akcyjna pochodzi z początku XVII wieku. Nie wspominając nawet o wszelkiego rodzaju derywatach, które w większości pojawiły się dopiero w XX wieku. Giełdy towarowe w dzisiejszym rozumieniu giełdy pojawiły się jednak dopiero w XVI wieku, czyli mniej więcej wtedy gdy giełdy papierów wartościowych. Pierwszą giełdą w Europie była giełda w Antwerpii, na której spekulowano pierzem. Następnie pojawiły się giełdy w Londynie oraz Amsterdamie.

 

Na stałe na karty giełdowej historii wpisała się giełda w Amsterdamie, na której pojawiła się pierwsza bańka spekulacyjna, tak zwana bańka tulipanowa oraz pierwszy krach giełdowy. Trzeba przyznać, że poziom absurdu jaki został wówczas osiągnięty, wielokrotnie przekracza historie kryzysów z XX oraz XXI wieku. Wszystkiemu winne były słynne holenderskie tulipany, a dokładnie ich cebulki. Ich wartość z początkowej, mniej więcej takiej jaką tulipany mają dziś, poszybowała do tak wysokiego poziomu, że za kilka cebulek można było kupić amsterdamską kamienicę – ludzie zadłużali się zarówno pod zakup jak i uprawę cebulek tulipanów, licząc oczywiście na ponadprzeciętny zysk. Historia tulipomanii skończyła się jednak tak, jak historia wszystkich kolejnych baniek spekulacyjnych – cena wróciła do poziomów sprzed giełdowego szaleństwa, wielu ludzi dorobiło się ogromnych fortun, a jeszcze więcej ludzi zostało bankrutami, z kredytami pod zastaw swoich domów i ogromnymi zapasami bezwartościowych cebulek tulipanów. Był to rok 1636.

 

Do najstarszych giełd w Europie poza Antwerpią, Lyonem i Amsterdamem należą: giełda londyńska powstała w roku 1536, giełda paryska powstała w 1724 roku, giełda berlińska założona w 1740 roku oraz giełda wiedeńska z 1771 roku.

 

Handel towarami odbywał się zarówno na rynku kasowym, jak i na rynku terminowym. Co ciekawe, rynki terminowe były znane już w czasach starożytnej Grecji i Rzymu, jednak wtedy instrumentów pochodnych nie nazywało się to oczywiście futuresami, forwardami ani opcjami. Sens stosowania futures’ów widziano już jednak przed naszą erą. Później wcale się to nie zmieniło. Handel o znormalizowanej jakości opartej na dostawie odroczonej był powszechny w XIII wieku, jeszcze przed pojawieniem się znormalizowanych giełd, zarówno we Francji jak i Wielkiej Brytanii. Na giełdach towarowych było podobnie.

 

Jak to zwykle bywa, rozpędu rynkowi towarowemu nadali Amerykanie. Pierwsze dwie giełdy w USA powstały w Nowym Jorku w 1725 roku – jedna znajdowała się na wschodnim końcu Wall Street i odbywał się na niej handel pszenicą, tytoniem i niewolnikami, a druga giełda miała swoją siedzibę na Broad Street, a odbywał się na niej handel masłem oraz jajami. W marcu 1851 roku miała miejsce pierwsza transakcja terminowa, która obejmowała 3000 buszli kukurydzy z dostawcą w czerwcu tego samego roku po cenie o jednego centa niższej niż w dniu zawarcia transakcji. Początkowo transakcje terminowe zawierane były pomiędzy krajowymi kupcami i odbiorcami terminowymi przy intencji przekazania i przyjęcia towaru. Na początku drugiej połowy XIX wieku zaczęto handlować transakcjami terminowymi zanim towary zmieniły właściciela bez zamiaru odbioru zakupionych towarów – w ten sposób zrodziła się spekulacja na rynku towarowym. Dziś jest to trading kontraktami futures i CFD. Nowoczesne futures’y stworzono ponad 100 lat temu na rynku zbożowym.

 

Historia giełd towarowych na terenach Polski również jest bardzo długa – sięga ona bowiem średniowiecza. Jak wiadomo Polska, z racji swojego geograficznego położenia pomiędzy światem zachodnim i wschodnim była istotnym szlakiem handlowym. Związki handlowe z państewkami z terenu dzisiejszych Niemiec, Flandrią oraz Francją miały często charakter formalny. Historia formalnych giełd towarowych w Polsce sięga XVIII wieku, a pierwsza giełda kupiecka otworzona została 12 maja 1817 roku w Pałacu Saskim w Warszawie, którego pozostałością jest dziś Grób Nieznanego Żołnierza. Niemniej jednak istotny rozwój tego rynku miał miejsce dopiero po I wojnie światowej i był on pod silnym wpływem niemieckich rozwiązań. Niestety 21 września 1950 roku giełdy towarowe zastąpiono przedsiębiorstwami handlu zagranicznym, co było praktycznie wykonaniem wyroku śmierci na wolnym rynku zniszczonej, powojennej Polski. Powrót do wolnego handlu towarami miał miejsce dopiero na koniec lat 80. w momencie otwarcia polskiego rynku.